انواع طرحواره ها

1. طرحواره‌های شناختی (Cognitive Schemas)

• طرحواره‌های خود:
• خودبی‌ارزشی (Worthlessness):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه فرد ارزش و اهمیت کمی دارد و به اندازه کافی خوب نیست.
  • ریشه: معمولاً از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد به طور مداوم تحقیر یا نادیده گرفته شده است. تجربه‌های منفی مانند مقایسه‌های ناعادلانه یا شکست‌های مکرر می‌تواند این طرحواره را تقویت کند.
  • مثال: فردی که در کودکی از سوی والدین به دلیل عدم موفقیت در مدرسه تحقیر شده است، ممکن است باور داشته باشد که هیچ ارزشی ندارد و کسی او را دوست ندارد.
• خودناباوری (Self-Doubt):
  • توضیح: این طرحواره شامل شک و تردید مداوم به توانایی‌ها و قابلیت‌های خود است.
  • ریشه: اغلب از تربیت‌هایی ناشی می‌شود که در آن فرد همیشه مورد انتقاد قرار گرفته یا توانایی‌هایش زیر سوال رفته است. والدین سخت‌گیر یا ناکامی‌های مکرر در انجام وظایف می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در دوران کودکی مکرراً از سوی معلمانش به دلیل نمرات پایین مورد انتقاد قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی باور داشته باشد که نمی‌تواند از پس هیچ کاری برآید و همواره شکست خواهد خورد.
• احساس گناه (Guilt):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساس مداوم شرم و تقصیر نسبت به اعمال یا اتفاقات گذشته است.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از محیط‌های خانواده‌های مستبد یا مذهبی ناشی می‌شود که در آن فرد برای اعمال خود مداوم مورد سرزنش قرار می‌گیرد. احساس مسئولیت بیش از حد نسبت به اتفاقات منفی نیز می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی بارها به او گفته شده که مشکلات خانواده به خاطر اوست، ممکن است در بزرگسالی احساس کند که همیشه مقصر است و باید برای همه چیز عذرخواهی کند.
• خودنقصی (Defectiveness):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه فرد دارای نقص‌های عمده‌ای است که او را از دیگران متمایز می‌کند.
  • ریشه: از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد به طور مداوم احساس می‌کند که به اندازه کافی خوب نیست. این ممکن است از طریق انتقاد مداوم، نادیده گرفتن یا مقایسه‌های منفی ایجاد شود.
  • مثال: فردی که در کودکی به دلیل ظاهر یا عملکرد خود مداوم مورد انتقاد قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی باور داشته باشد که همیشه در برابر دیگران ناقص و کمبود دارد.
• طرحواره‌های دیگران:
• بی‌اعتمادی (Mistrust):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه دیگران غیرقابل اعتماد و مخرب هستند.
  • ریشه: معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد از سوی دیگران مورد خیانت یا فریب قرار گرفته است. این طرحواره می‌تواند از محیط‌های خانواده‌های ناپایدار یا تجربیات بد در روابط شکل بگیرد.
  • مثال: فردی که در کودکی مورد سوءاستفاده یا خیانت قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی به همه اطرافیان خود بی‌اعتماد باشد و همیشه انتظار خیانت داشته باشد.
• سوءاستفاده (Exploitation):
  • توضیح: این طرحواره شامل انتظار بهره‌برداری و سوءاستفاده از سوی دیگران است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد از سوی دیگران مورد سوءاستفاده قرار گرفته است. تجربه‌های کودکی که در آن فرد قربانی سوءاستفاده‌های فیزیکی، عاطفی یا جنسی بوده باشد، نقش مهمی دارد.
  • مثال: فردی که در کودکی مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی باور داشته باشد که همه افراد به دنبال سوءاستفاده از او هستند.
• ترک شدن (Abandonment):
  • توضیح: این طرحواره شامل ترس مداوم از اینکه دیگران او را ترک کنند.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد احساس رها شدن یا ترک شدن توسط والدین یا مراقبان را تجربه کرده است. مرگ والدین، طلاق، یا بی‌توجهی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی والدینش از هم جدا شده‌اند و او احساس ترک شدن کرده است، ممکن است در بزرگسالی همواره نگران باشد که دوستان و شریک زندگی‌اش او را ترک خواهند کرد.
• طرحواره‌های جهان:
• جهان خطرناک (Dangerous World):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه جهان مکانی خطرناک و تهدیدآمیز است.
  • ریشه: این طرحواره از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد در معرض خطرات فیزیکی یا عاطفی مداوم بوده است. جنگ، خشونت خانوادگی یا تجربیات ترسناک می‌توانند از علل اصلی باشند.
  • مثال: فردی که در کودکی شاهد خشونت خانوادگی بوده است، ممکن است در بزرگسالی باور داشته باشد که بیرون رفتن از خانه خطرناک است و ممکن است مورد حمله قرار بگیرد.
• جهان بی‌ثبات (Unstable World):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه جهان بی‌ثبات و پیش‌بینی‌ناپذیر است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد در محیط‌های بی‌ثبات و ناپایدار زندگی کرده است. تغییرات مکرر در زندگی، مانند نقل‌مکان‌های متعدد یا طلاق والدین، می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی بارها مجبور به تغییر محل زندگی خود بوده است، ممکن است در بزرگسالی احساس کند که هیچ چیزی در زندگی قطعی نیست و هر لحظه ممکن است همه چیز از بین برود.
• جهان غیرمنصفانه (Unfair World):
  • توضیح: این طرحواره شامل باور به اینکه جهان غیرمنصفانه و بی‌عدالت است.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد احساس کرده است که به طور ناعادلانه‌ای با او برخورد شده است. تجربیات تبعیض، بی‌عدالتی یا نابرابری اجتماعی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در محیط کار یا تحصیل به دلیل تبعیض نژادی یا جنسی مورد بی‌عدالتی قرار گرفته است، ممکن است باور داشته باشد که همیشه اتفاقات بد برای او می‌افتد و جهان علیه اوست.

2. طرحواره‌های هیجانی (Emotional Schemas)

• هیجان‌های منفی:
• غم و افسردگی (Sadness/Depression):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم غم و ناامیدی است.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد در معرض فقدان‌ها یا ناکامی‌های مداوم قرار گرفته است. روابط ناامن، فقدان توجه و محبت والدین می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی والدینش را از دست داده یا مورد بی‌توجهی قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی همیشه احساس تنهایی و غم کند.
• خشم و عصبانیت (Anger):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم خشم و عصبانیت است.
  • ریشه: اغلب از محیط‌های خانوادگی ناشی می‌شود که در آن فرد تجربه خشونت یا پرخاشگری مداوم داشته است. عدم توانایی در ابراز هیجانات به شیوه‌ای سالم نیز می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی شاهد پرخاشگری والدین خود بوده است، ممکن است در بزرگسالی به راحتی عصبانی شود و نتواند خشم خود را کنترل کند.
• اضطراب (Anxiety):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم نگرانی و اضطراب است.ریشه: این طرحواره از محیط‌های پر استرس و ناامن ناشی می‌شود که در آن فرد همیشه در حالت نگرانی و تنش قرار دارد. تجربیات ترسناک و ناگوار نیز می‌تواند از علل اصلی باشد.مثال:
  فردی که در کودکی بارها مورد ترس و تهدید قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی همیشه نگران باشد که اتفاق بدی بیفتد.
• شرم (Shame):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساس مداوم شرم و خجالت است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات کودکی ناشی می‌شود که در آن فرد به طور مداوم مورد انتقاد یا تمسخر قرار گرفته است. محیط‌های خانواده‌های مستبد و سخت‌گیر نقش مهمی دارند.
  • مثال: فردی که در کودکی به دلیل اشتباهات کوچک مورد تمسخر یا تنبیه قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی همیشه از خود خجالت بکشد و از تعاملات اجتماعی اجتناب کند.
• هیجان‌های مثبت:
• خوشبختی (Happiness):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم شادی و خوشحالی است.
  • ریشه: معمولاً از محیط‌های خانوادگی و اجتماعی ناشی می‌شود که در آن فرد مورد حمایت و محبت قرار گرفته است. تجربیات مثبت و موفقیت‌های مداوم نیز نقش دارند.
  • مثال: فردی که در کودکی در محیطی پرمحبت و حمایت‌گر بزرگ شده است، ممکن است در بزرگسالی احساس کند زندگی خوبی دارد و از آن لذت ببرد.
• لذت (Joy):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم لذت و شادی است.
  • ریشه: اغلب از محیط‌هایی ناشی می‌شود که در آن فرد تجربه‌های مثبت و شادی‌آور داشته است. روابط خوب با خانواده و دوستان و شرکت در فعالیت‌های مورد علاقه می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی از طریق بازی و فعالیت‌های گروهی با دوستان خود لذت برده است، ممکن است در بزرگسالی از لحظات کوچک زندگی لذت ببرد.
• رضایت (Satisfaction):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم رضایت و خشنودی است.
  • ریشه: این طرحواره از تجربیات موفقیت و تحقق اهداف ناشی می‌شود. دستاوردهای شخصی و حرفه‌ای و تأیید دیگران می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی به دلیل دستاوردهای تحصیلی و ورزشی مورد تأیید و تشویق قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی از دستاوردهای خود راضی باشد.
• عشق و محبت (Love):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساسات مداوم عشق و محبت به دیگران است.
  • ریشه: معمولاً از روابط سالم و محبت‌آمیز ناشی می‌شود که در آن فرد احساس عشق و محبت متقابل را تجربه کرده است. محیط‌های خانوادگی حمایت‌کننده و روابط عاشقانه خوب نقش مهمی دارند.
  • مثال: فردی که در کودکی در خانواده‌ای پرمحبت بزرگ شده است، ممکن است در بزرگسالی به خانواده و دوستان خود عشق بورزد و از روابط عاطفی خود لذت ببرد.

3. طرحواره‌های رفتاری (Behavioral Schemas)

• رفتارهای اجتنابی:
• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی (Social Avoidance):
  • توضیح: این طرحواره شامل اجتناب از حضور در موقعیت‌های اجتماعی است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد در موقعیت‌های اجتماعی احساس ناپسندیدگی یا شکست کرده است. تجربیات تحقیر یا تمسخر می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی در مدرسه مورد تمسخر هم‌کلاسی‌ها قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی از شرکت در مهمانی‌ها و جمع‌های اجتماعی پرهیز کند.
• اجتناب از مواجهه با چالش‌ها (Avoidance of Challenges):
  • توضیح: این طرحواره شامل اجتناب از مواجهه با چالش‌ها و مشکلات است.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد از مواجهه با چالش‌ها و ناکامی‌های مکرر خودداری کرده است. ترس از شکست و عدم اعتماد به نفس می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی بارها در مواجهه با مشکلات تحصیلی شکست خورده است، ممکن است در بزرگسالی از رویارویی با چالش‌های جدید خودداری کند و به سراغ کارهای ساده‌تر برود.
• رفتارهای افراطی:
• جلب توجه مداوم (Attention Seeking):
  • توضیح: این طرحواره شامل تلاش مداوم برای جلب توجه دیگران است.
  • ریشه: اغلب از محیط‌های خانوادگی ناشی می‌شود که در آن فرد برای جلب توجه و محبت دیگران به رفتارهای افراطی و نمایشی روی آورده است. عدم توجه و محبت کافی در کودکی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی به دلیل رفتارهای افراطی مورد توجه والدین قرار می‌گرفته است، ممکن است در بزرگسالی همیشه سعی کند در مرکز توجه باشد و با انجام کارهای نمایشی نظر دیگران را جلب کند.
• رفتارهای پرخاشگرانه (Aggressive Behavior):
  • توضیح: این طرحواره شامل رفتارهای مداوم پرخاشگرانه و تهاجمی است.
  • ریشه: این طرحواره از محیط‌های خانوادگی ناشی می‌شود که در آن فرد تجربه خشونت و پرخاشگری مداوم داشته است. الگوهای رفتاری منفی در خانواده و عدم توانایی در کنترل هیجانات نقش مهمی دارند.
  • مثال: فردی که در کودکی شاهد پرخاشگری والدین خود بوده است، ممکن است در بزرگسالی به راحتی با دیگران درگیر شود و خشونت نشان دهد.
• رفتارهای جبری:
• انجام رفتارهای تکراری (Compulsive Behaviors):
  • توضیح: این طرحواره شامل انجام مداوم رفتارهای تکراری و اجباری است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد برای کاهش اضطراب و استرس به انجام رفتارهای تکراری و اجباری روی آورده است. اضطراب‌های مداوم و تجربیات ترسناک می‌تواند نقش داشته باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی برای کاهش اضطراب خود به شستن مکرر دست‌ها روی آورده است، ممکن است در بزرگسالی همواره مجبور باشد دست‌های خود را چندین بار بشوید تا احساس آرامش کند.
• رفتارهای خودآزاری (Self-Harm):
  • توضیح: این طرحواره شامل انجام رفتارهایی که به خود آسیب می‌زنند، می‌شود.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد برای فرار از هیجانات منفی و کاهش درد عاطفی به خودآزاری روی آورده است. تجربیات ناگوار و فقدان حمایت عاطفی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی به دلیل فشارهای عاطفی و روانی به خودآزاری روی آورده است، ممکن است در بزرگسالی به صورت مداوم به خود صدمه بزند تا احساساتش را کنترل کند.

4. طرحواره‌های بین‌فردی (Interpersonal Schemas)

• نیاز به تأیید و پذیرش:
• نیاز به تأیید (Approval Seeking):
  • توضیح: این طرحواره شامل نیاز مداوم به تأیید و تأییدیه دیگران است.
  • ریشه: اغلب از محیط‌های خانوادگی ناشی می‌شود که در آن فرد برای جلب توجه و محبت دیگران به رفتارهای افراطی و نمایشی روی آورده است. عدم توجه و محبت کافی در کودکی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی همیشه به دنبال تأیید والدین خود بوده است، ممکن است در بزرگسالی همیشه نیاز داشته باشد که دیگران او را تأیید کنند و برای جلب نظر دیگران به رفتارهای نمایشی روی آورد.
• نیاز به پذیرش (Acceptance Seeking):
  • توضیح: این طرحواره شامل نیاز مداوم به پذیرش و محبت دیگران است.ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد برای جلب محبت و پذیرش دیگران به رفتارهای افراطی و نمایشی روی آورده است. عدم پذیرش و محبت کافی در کودکی می‌تواند از علل اصلی باشد.مثال: فردی که در کودکی به دلیل عدم پذیرش از سوی هم‌کلاسی‌ها یا والدین خود احساس طرد شدگی کرده است،
  ممکن است در بزرگسالی همیشه به دنبال پذیرفته شدن توسط دیگران باشد و برای جلب محبت دیگران به رفتارهای نمایشی روی آورد.
• بی‌اعتمادی و احساس تهدید:
• بی‌اعتمادی به دیگران (Distrust):
  • توضیح: این طرحواره شامل بی‌اعتمادی مداوم به نیت و انگیزه دیگران است.
  • ریشه: اغلب از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد از سوی دیگران مورد خیانت یا فریب قرار گرفته است. تجربیات ناگوار در روابط می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی مورد خیانت یا فریب هم‌کلاسی‌ها یا دوستان خود قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی به هیچ‌کس اعتماد نکند و همیشه نگران باشد که دیگران به او خیانت کنند.
• احساس تهدید (Threat Perception):
  • توضیح: این طرحواره شامل احساس مداوم تهدید و ناامنی در تعاملات بین‌فردی است.
  • ریشه: این طرحواره معمولاً از تجربیات گذشته ناشی می‌شود که در آن فرد احساس ناامنی و تهدید مداوم در تعاملات بین‌فردی داشته است. تجربیات ترسناک و ناگوار می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی بارها مورد تهدید یا ترس قرار گرفته است، ممکن است در بزرگسالی همیشه احساس کند که دیگران قصد آسیب رساندن به او را دارند و از تعاملات بین‌فردی اجتناب کند.
• کنترل و تسلط:
• نیاز به کنترل دیگران (Need for Control):
  • توضیح: این طرحواره شامل نیاز مداوم به کنترل و تسلط بر دیگران است.
  • ریشه: اغلب از محیط‌های خانوادگی ناشی می‌شود که در آن فرد برای جلب توجه و محبت دیگران به رفتارهای افراطی و نمایشی روی آورده است. عدم توجه و محبت کافی در کودکی می‌تواند از علل اصلی باشد.
  • مثال: فردی که در کودکی همیشه به دنبال تأیید والدین خود بوده است، ممکن است در بزرگسالی همیشه نیاز داشته باشد که دیگران او را تأیید کنند و برای جلب نظر دیگران به رفتارهای نمایشی روی آورد.